Pərvin Şərifov
Azərbaycan Səmti Müəyyən Etmə
Federasiyasının vitse-prezidenti
Səmti müəyyənetmə sahəsində hüquqi və texniki tənzimləmə korrelyasiya mexanizminin xüsusiyyətlərini nəzərdən keçirək. "Standartlaşdırma haqqında" 2019 saylı 1587-VQ, 17 may tarixli Azərbaycan Respublikasının Qanununa uyğun olaraq, Azərbaycanın dövlət standartları məcburi və tövsiyə olunan tələbləri ehtiva edir. Texniki tənzimləmə də dövlət standartlarından istifadə etməklə həyata keçirilir. Azərbaycanda qüvvədə olan ГОСТ-Р sisteminə uyğun olaraq dövlət standartlarının dəqiq bir quruluşu mövcuddur. İdman sahəsində, aşağıdakı seriyalara görə qurulmuş 1500-dən çox dövlət standartı var: 13, 21, 23, 71, 75, 77, 83, 91. 450 ixtisas standartının qəbul edildiyi 75-ci seriyanın standartları əsas hesab edilməlidir. Bu standartların yarısı ölçmə və sınaq texnikasını tənzimləyir. Bu standartların 30% -i spesifik idman növləri üçün texniki şərtləri müəyyənləşdirir. Təxminən 100 ГОСТ idman təsnifatçısı, həmçinin təhlükəsizlik standartlarını da təmsil edir.
Bəzi standartlar artıq tətbiq olunmadığı üçün nəzərdən keçirilən standartlar sisteminin yenilənməsi lazımdır. Bu problem, səmti müəyyənetmə sahəsində bir çox daxili milli standartlaşdırma sistemində müşahidə olunur, çünki standartlar tez-tez dövlət səviyyəsində hazırlanır və təsdiqlənir və bunlar əsasən sözügedən sahənin peşəkarları tərəfindən deyil, müvafiq nazirlik və idarələrin işçiləri tərəfindən nəzərdən keçirilir. Yeniləmə yalnız fərdi standartların hər hansı bir xüsusi norması üçün deyil, həm də mövzuları üçün tələb olunur. Bundan əlavə, qanuni və texniki tənzimləmə münasibətləri arasındakı məsələ ilə əlaqədar olaraq, icra hakimiyyəti orqanlarının tənzimləyici sənədlərində istifadə olunan standartların birləşdirilməsinin zəruriliyini qeyd etmək lazımdır. Müasir şəraitdə texniki tənzimlənmənin ikinci vacib cəhəti MDB ölkələrinin dövlətlərarası standartlarıdır. 75.180 seriyası üçün standartların təsnifatında bu yaxınlarda təxminən 10 dövlətlərarası standart qəbul edilmişdir. Bu cür dövlətlərarası standartların olması, səmti müəyyənetmə sahəsində geniş beynəlxalq ticarət əlaqələrindən qaynaqlanır və bu səbəbdən bütövlükdə Azərbaycan daxilində standartlaşma istiqamətinə təsir göstərir. Qeyd etmək vacibdir ki, bütün dünyada, o cümlədən Azərbaycanda, Orientirinq iştirakçıları tərəfindən müəyyən edilən standartlar müstəqil olaraq mühüm rol oynayır. Bu cür standartlar, tərifə görə, milli və ya beynəlxalq standartlardan aşağı ola bilməz, bu səbəbdən işin keyfiyyətini, idmançıların və ətraf mühitin təhlükəsizliyini artırmağa kömək edirlər. Bu cür standartlar ilk növbədə konkret təcrübələrin tətbiq edilməsinə, səmti müəyyən etmə sahəsində öz inkişafları, mühəndislik yenilikləri və texnoloji yanaşmalara yönəldilmişdir. Layihə fəaliyyətlərinin inkişafı və maliyyələşdirilməsi, standartların tətbiqi prosesi, milli və ya dövlətlərarası standartlardan fərqli olaraq, qurumların və federasiyaların səlahiyyətidir. Xarici təcrübədən qeyd etmək lazımdır ki, Avropada və Şimali Amerikada keyfiyyəti artırmaq məqsədilə bu cür standartların inkişafı üçün şirkətlər tez-tez assosiasiyalara birləşdirilir və ümumi tənzimləyici sənədlər qururlar. Ümumi tənzimləmə sisteminin növbəti struktur elementi yalnız Orientirinq sahəsi ilə deyil, həm də bu sahədə tətbiq olunan yerli milli standartlar kimi tanınır.
Milli standartlar aşağıdakı vəzifələrin həllinə xidmət edir:
- Orientirinq sahəsində ixtisaslaşmış standart və qaydaların fəaliyyətinin davam etdirilməsi;
- texniki şərtlər və ya qaydalarla başqa bir tənzimləmənin olmadığı fəaliyyət sahələrinin dövlət tənzimlənməsi (bu sahələrə resurslardan səmərəli istifadə, qeyri-ixtisaslaşdırılmış tikinti, oriyentasiya sahəsində informasiya dəstəyi və s. daxildir);
- dövlət və qeyri-ixtisaslaşmış təşkilatlar arasında zamanla və uzunmüddətli əməkdaşlıq ilə inkişaf etmiş səmti müəyyənetmə sahəsində müxtəlif korporativ münasibətlərin tənzimlənməsi.
Bununla yanaşı, təşkilatlar daxilində standartların inkişafı da zəruridir, çünki hər bir təşkilat və ya federasiya səmti müəyyənetmə sahəsində müəyyən fəaliyyət spesifikliyinə malikdir.
Hüquqi dövlət tənzimləməsinin texniki tənzimləməyə təsiri baxımından qeyd etmək lazımdır ki, tənzimləmə və standartların müəyyən sahələrə hüquqi bölgüsü mövcuddur. Ümumilikdə, 44 sahə var, hər biri üçün icra hakimiyyətinin qaydaları səviyyəsində xüsusi bir tənzimləmə və bir sıra daxili standartlar müəyyən edilmişdir.
Bütün idman növləri üçün verilən standartların nisbətini nəzərə alsaq, aşağıdakılara diqqət yetirmək lazımdır:
- qəbul edilmiş mövcud standartların təqribən yarısı hesablamaları, test və ölçmələrin aparılması və nəticələrinin qeyd edilməsi qaydalarını tənzimləyir;
- texniki standartların təxminən 30% -i ümumi standartların (məsələn, təhlükəsizlik və ətraf mühit standartlarının) tələblərinin inkişafına və idarələrarası səviyyədə müəyyən edilmiş tələblərin aydınlaşdırılmasına və təfərrüatına yönəldilmişdir;
- tənzimləmələrin digər 20% -i əlaqəli sahələri tənzimlədiklərindən dolayı yolla səmti müəyyənetmə məsələlərini qaldırır - mənbələrdən səmərəli istifadə, keyfiyyətin qiymətləndirilməsi və nəzarəti, fondun idarəedilməsi.
Beləliklə, yuxarıda göstərilənlərdən aşağıdakı nəticəyə gəlmək olar:
istiqamətləndirmənin hüquqi və texniki tənzimləmə obyektlərini müqayisə etsək, qeyd etmək lazımdır ki, hüquqi milli standartlar texniki tənzimləmələrdən daha genişdir və dövlətlərarası standartlarla yanaşı, səmti müəyyənetmə sahəsində hüquqi münasibətlərdə tənzimləyici rol oynayır.
Eyni zamanda, texniki tənzimləmə hər zaman hüquqi tənzimləmə çərçivəsində qurulmasına və tətbiq olunmasına baxmayaraq daha təfərrüatlı və spesifikdir.
Səmti müəyyənetmə sahəsindəki texniki tənzimləmənin ümumi texniki tənzimləmə sisteminin bir hissəsi olduğu üçün digər sahələrlə əlaqələndirilməli olduğunu da qeyd etmək lazımdır. Xüsusilə, səmti müəyyənetmənin texniki tənzimlənməsində əlaqəli sahələri - resurslardan səmərəli istifadə, qiymətləndirmə və keyfiyyətə nəzarət, fond idarəçiliyini nəzərə almaq lazımdır.
Təxminən son 15 ildə səmti müəyyənetmə sahəsi əsasən dövlətlərarası və milli standartlarla tənzimləndi, bunların çoxu API (Amerika Standartları İnstitutu) standartlarına və əsasən 21-ci əsrə qədər işləyən ANSI (Amerika Milli Standartlar İnstitutu) standartlarına, həmçinin ISO (Beynəlxalq Standartlaşdırma Təşkilatı) standartlarına uyğun olaraq formalaşdırıldı.
Əlbəttə ki, hüquqi tənzimləmənin tətbiqi ilə yuxarıda göstərilən standartların hamısı dövlət reallıqlarına və milli qanunvericiliyin və inkişafın xüsusiyyətlərinə uyğun olaraq dəyişdirildi və yeniləndi. Ancaq səmti müəyyənetmə ilə əlaqəli bir çox ISO standartı birbaşa tənzimləmə ziddiyyətlərini təqdim edən layihə sənədlərində və digər sahələrdə birbaşa istifadə olunmağa davam edir. Ancaq qeyd etmək lazımdır ki, nəzərdən keçirilən standartların fərqləndirici xüsusiyyəti yüksək keyfiyyət, sərt tələb və normalardır. Bu baxımdan mümkün toqquşmalar təhlükəsizliyə və ya ətraf mühitə zərər təhdidlərindən deyil, yalnız korrelyasiya problemlərindən və dəqiq şəkildə yenilənmiş standartların ilkin istifadəsindən qaynaqlanır. İnanırıq ki, Azərbaycanın daxili standartları istifadə üçün hər şeydən üstündür, daha sonra yalnız yenilənməmiş beynəlxalq standartları (nümunə olaraq, müqayisələr və əlavələr kimi). Belə bir münaqişə dövlətlərarası münasibətlərdə istifadə olunan bütün İSO beynəlxalq standartlarının qanuni səviyyədə, icra hakimiyyəti səviyyəsində leqallaşdırılması yolu ilə həll edilə bilər.
Səmti müəyyənetmə sahəsi Azərbaycanda mövcud idi və populyar idi, lakin 20 il əvvəl inkişafı dayandı. İdmançılar və məşqçilər ayrıldı və səmti müəyyənetmə sahəsi tədricən sıfıra endi. Xoşbəxtlikdən, 2011-ci ildə Azərbaycanda səmti müəyyənetmə yeni bir təkan aldı. 2011-ci ilin may ayında yeni bir federasiya quruldu, yeni prezidenti Mirəli Kazımov seçildi və bu, Aleksandr Mişçenkonun Azərbaycana gəlişinə təsadüf olundu. Səmti müəyyənetməni olduğu kimi inkişaf etdirməyə başladılar.
Azərbaycan Prezidenti kütləvi idmanı və sağlam həyat tərzini dəstəkləyir.
Səmti müəyyənetmə idmanı- bu baxımdan ən uyğun idman növüdür.
Biz- sağlam həyat tərzinin, yüksək performanslı idmanın, bölgələrin inkişafının tərəfdarıyıq.
Federasiyanın təşkilati və maliyyə dəstəyi nazirin şəxsi əmri ilə Vergilər Nazirliyi tərəfindən təmin edilir. Səmti müəyyənetmə Fövqəladə Hallar Nazirliyi, Müdafiə Nazirliyi və Sərhəd Xidməti tərəfindən fəal şəkildə inkişaf etdirilir. Bəzi icra hakimiyyəti başçıları da kömək edir. Xüsusilə 2013-cü ilin milli çempionatı Binəqədi İcra Hakimiyyətinin təşkilati dəstəyi ilə bu bölgə ərazisində keçiriləcəkdir. İcra Hakimiyyətinin başçısı bölgədə kütləvi idmanın inkişafı ilə şəxsən maraqlanır və federasiyanın dəstəyi ilə Binəqədi rayonundakı məktəblərdə xüsusi idman Orientirinq bölmələrinin açılmasına təşəbbüs göstərmək istəyir. O, bu idman növünü hərbi-vətənpərvər və yalnız sağlamlıq üçün deyil, həm də gənclərə vətənpərvərlik aşılamaq üçün faydalı idman növü kimi qiymətləndirir.
2013-cü ildə Finlandiyada Dünya Çempionatı keçirildi və Azərbaycan ilk dəfə orada təmsil olundu. Dünya çempionatının iştirakçıları son iki ildə Azərbaycanda səmti müəyyənnetmə idman növünün bu qədər inkişaf etdiyinə çox təəccübləndilər. Çox qısa müddətdə ukraynalı kartoqraf Mixail Puqaçın köməyi ilə fərqli bölgələrdə bütün beynəlxalq standartlara cavab verən 10 idman xəritəsi hazırlamaq mümkün oldu.
|
